Hayot va ijod yo’li. Muso Toshmuhammad o'g'li Oybek
1905- yilning 10- yanvarida Toshkentning Gavkush mahallasida, hunarmand
to'quvchi oilasida tug'ildi. Ota-onasi uni yoshligida eski maktabga o'qishga
berishgan. Oybekning sokzga bo'lgan muhabbati onasi Shahodatbonu yordamida
kuchaydi. Muso o'n to'rt yoshga to'lganda "Namuna" nomli yangi
usuldagi boshlang'ich sho'ro maktabida o'qishni davom ettiradi. U o'n olti yoshga
yetganda, Navoiy nomidagi ta'lim-tarbiya texnikumiga o'qishga kirdi.
Texnikumdagi tahsil uning mumtoz adabiyotga muhabbatini yanada
teranlashtirishdan tashqari, qiziquvchan o'spirinni rus adabiyoti bilan yaqinlashtirdi.
Oybek o'z xotiralarida: "Xayol daryosi keng edi menda. O'qtin-o'qtin
o'zimcha mashq qilib, bitta-yarimta she'r yozib ham qo'yardim. Xotiramda bor,
ilk she'rim texnikumning "Tong yulduzi" nomli devoriy gazetasida
chiqdi. Keyin shu gazetaga o'zim mas'ul muharrir bo'ldim. Sekin-sekin
respublika gazetalarida she'rlarim bosila boshladi" Shu tariqa Oybek
adabiyot olamiga kirib keladi.
Shu texnikum talabasi, Oybekning bolajak rafiqasi
Zarifa Saidnosirova o'z xotiralarida shunday yozadi: "Oybek oriq va novcha
yigit bo'lib, qo'ng'ir... qalin sochlari do'ppisidan toshib turardi. Yirik qora
ko'zlari shogirdlik davridayoq teran ma'noli va xayolchan edi... Oybek
"Tong yulduzi" devoriy gazetamizning muharriri edi. U ba'zan yo'Iimni
to'sar, gazetaga biror narsa yozib berishim yoki rasm solishimni so'rar edi. U
bir kuni she'rga liq to'la, qalingina, sariq muqovali daftarni qo'limga
tutqazdida, she'rlarning boshi va oxiriga kichik-kichik rasmlar chizib
berishimni so'radi. Yo'q deya olmadim va eng nozik mo'yqalam va akvarel
bo'yoqlar ila rasmlar chizdim...".
1925- yilda texnikumni tugatgan Oybek O'rta Osiyo
davlat universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti iqtisod boiimiga o'qishga kirdi.
Oybek o'qishini 1927- yilda Sankt-Peterburgdagi Plexanov nomidagi xalq xo'jaligi
institutiga ko'chirdi. Namxush va zax Peterburgda tahsil bilan o'tgan ikki yil
shoirning salomatligiga yomon ta'sir ko'rsatdi va u 1930- yilda ofczi o'qigan
universitetga qaytib keldi. O'qishni tugatgach, besh yil davomida o'sha yerda
siyosiy iqtisod va marksizm-leninizm asoslaridan ma'ruzalar o'qidi.
Adabiyotga shoir sifatida kirib kelgan, Cho'Ipon hamda
rus simvolistlarining ta'sirida bo'lgan Oybek tez orada o'ziga xos ovozga ega
ijodkor ekanligini ko'rsatdi. 30-yillarda u "Dilbar davr qizi",
"O'ch", "Baxtigul va Sog*indiq", "Navoiy" singari
o'nga yaqin doston yaratdi. U hikoyachilikda ham o'zini sinab ko'rdi.
1937- yilgi qatag'on shamoli Oybekni ham chetlab
o'tmadi. U til va adabiyot institutidagi ishidan haydaldi. Yozuvchilar
uyushmasi safidan chiqarildi. Mahalliy matbuot eshiklari uning uchun yopildi.
Lekin shoir umidsizlikka tushmadi, o'zining butun kuchini ijodga bag'ishladi.
Tinmay yozdi. "Qutlug4 qon" romani qonga botgan 1938- yilda yozilgan.
Oybek urush yillarida ham samarali ijod qildi. Uning
mashhur "Navoiy" romani 1942- yilda yozildi. Shu yillarda adib
"Mahmud Torobiy" tarixiy dramasini ham yaratdi. 1943- yilda
O'zbekistonda Fanlar akademiyasi tashkil etilishi bilanoq, Oybek G'afur G'ulom
bilan birga uning haqiqiy a'zosi qilib saylandi va o'sha kunlardan to 1951-
yilga qadar akademiyaning gumanitar bo'limi boshlig'i lavozimida ishladi.
Ikkinchi jahon urushi tugagach, Oybek O'zbekiston
yozuvchilar uyushmasi raisligiga saylandi va 1949- yilgacha shu lavozimda
mehnat qildi. Shu yillarda adib "Oltin vodiydan shabadalar" romanini
yozdi. Oybek 1951- yilda og'ir xastalikka chalindi. Gapirolmay qolgani,
harakatlari cheklangani, xotirasi susayganiga qaramay, u umrining keyingi
yillarida "Quyosh qoraymas", "Ulug' yoT' romanlari, "Nur
qidirib", "Bolalik", "Bola Alisher" qissalarini
yaratdi. Talaygina she'r va dostonlar bitdi.
Mashhur ximik olima, Oybekning ayoli Zarifa
Saidnosirova shunday yozadi: "1968- yilning 1- iyulida, oltmish uch
yoshida Oybek vafot etdi. Men hayotimning birdan-bir ma'nosi bo'lgan ulug4
insondan judo bo'ldim. Men hozir Oybekning o'limoldi kunlarini yozishga
qanchalik shaylanmay, qo'lim qaltirab, nafasim tiqilib qolmoqda. Qulog'imda
hali ham: "Men o'lyapman, Zarifa, rozi bo'l!"- degan so'zlari
jaranglab turibdi". Oybek faqat uydagilarga emas, balki o'zi bilan aloqada
bo'lgan har qanday odamga yaxshilik qilishga urinadigan shaxs edi. Shundan
bilinadiki, u ijodkor sifatidagina emas, balki, odam sifatida ham
atrofdagilarning mehr-u hurmatini qozongan, ularning yuragidan chuqur joy olgan
shaxs edi.
