Главная » 2011 » May » 1 » Zokirjon Xolmuhammad o'g'li Furqat
14:25
Zokirjon Xolmuhammad o'g'li Furqat
Zokirjon Xolmuhammad o'g'li Furqat o'zining lirik
she'riyati bilan adabiyotimiz xazinasini boyitgan, ma'rifatchilik adabiyotining
darg'alaridan biri bo'lgan hamda o'zbek publitsistikasiga tamal toshlarini
qo'ygan zabardast ijodkordir. Shoir 1859- yilda Qo'qonda savdogar oilasida
tug'ilgan. Otasi Mulla Xolmuhammad she'riyatga oshno, badiiy ijodga moyil
ki-shi edi. Boklajak shoir dastlabki ta'limni mahallasidagi maktabda oladi. Bir
yilga yetmay "Haftiyak" va "Chor kitob"ni o'qib tugatadi.
Sakkiz yoshida Farididdin Attorning «Mantiq ut-tayr» dostonini yod oladi, sal
o'tib, Navoiy mutolaasiga tutinadi. Kichik yoshidan qalam tutib, she'r mashq
qila boshlaydi. Keyinchalik o'zining eslashicha, husnixat ta'limini
bolaligidanoq puxta egallagan Zokirjon quyidagi baytni to'qqiz yoshida yozgan
ekan: «Mening maktab aro buldur murodim, Xatimdek chiqsa imlo-yu savodim».
Favqulodda iste'dod egasi, tabiatan tirishqoq va
izlanuvchan Zokirjon o'n toLrt yoshida madrasa talabasi bo'ladi. Ruslar
istilosi tufayli Qo'qon xonligi tugatilib, madrasalar yopiladi. O'qishi
nihoyasiga yetmay qolgan bo'lajak shoir 1879- yilda Yangi Margilon (hozirgi
Farg'ona)ga do'kondor tog'asi huzuriga boradi. Uning qoMida bir muddat ishlab,
so'ng o'zining mustaqil dokkonini ochadi. Shu bilan birga shaxsiy muallimdan
dars olib, bilimini takomilga yetkazadi va tez orada o'zi ham boshqalarga dars
bera boshlaydi. Husnixat sohibi boMganligi uchun mirzalik, xattotlik ham
qiladi. Lekin eng sevim-li mashg'uloti badiiy ijod edi. Mutaxassislar fikricha,
Yangi MargMlonda ekanligidayoq yozgan sheVlarida u "Furqat'' taxallusini
qo'ygan.
1880- yilda otasining qistovi bilan Qo'qonga qaytadi
va butun iste'dodi, borkuchiniijodgayo'naltiradi.She'rlariadabiyotixlosmandlariorasida shuhrat
qozonadi. Muqimiydek zabardast shoir uning g'azallariga muxammas bog'lagani
Furqatning ijod ahli orasida ham e'tirof topganligidan darak beradi. Furqat shu
davrda "Hammomi xayol" nomli risola yozadi, "Chor darvesh",
"Nuh manzar" asarlarini fors tilidan o'zbek tiliga o'giradi.
She'rlarini to'plab, devon tuzadi. Furqat kabi ijodining dastlabki davrida -
21- 22 yoshida devon tartib bergan shoirni o'zbek kitobxoni ko'rgan emas edi.
Furqat 1890 - 1891- yillarda Toshkentda
yashaydi. Bu yerda u Toshkent erlar gimnaziyasi direktori, "Turkiston
viloyatining gazeti" muharriri Nikolay Ostroumov bilan tanishadi. Bu
tanishuvdan so'ng Furqat shu gazetaga tarjimon bo’lib ishga kiradi va shundan
uning jurnalistlik, publitsistlik faoliyati ham boshlanadi, deyish mumkin.
1891- yilning sentabrida Furqat Samarqandga yo'l
oladi. Xat orqali tanishgan do'sti savdogar va etnograf olim Mirzo Buxoriy
huzurida bo'ladi. Iyul oyida Buxoroga borib, Kogondan poyezdga o'tirib, Marv,
Ashxabod, Boku, Botum orqali Istambulga keladi. Bu yerda bir muddat yashagan
shoir butun vujudi bilan ijodga berilgandi. 1892- yilda Iskandariya, Misr,
Shorn, Makka va Madina bo'ylab sayohatda bo'lgan Furqat sentabr oyida
Hindistonning Bombay shahrida edi. 1893- yilning bahorida Kashmir, Tibet va
Xo'tan orqali Yorkentga keladi va umrining oxirigacha shu yerda yashab qoladi.
Furqat Qashqardagi Rusiya musulmon idorasida kotib
bo'lib ishlaydi. Ilmi nujum, tabobat bilan shug'ullanadi. Ra'no ismli ayolga
uylanib, farzandlar ko'radi. U to 1906- yilgacha Turkiston bilan, 'Turkiston
viloyatining gazeti" bilan aloqani uzmaydi.
Furqat 1909- yilning kuzida vatandan yiroqda vafot
etadi.